Lúa nếp Tú Lệ món quà thơm dẻo từ Yên Bái

Lúa nếp Tú Lệ theo tiếng Thái là nếp Tan Lả, là loại nếp đặc sản của dân tộc Thái tại thung lũng Tú Lệ, Văn Chấn, Yên Bái. Đây là món quà quý mà thiên nhiên ưu ái ban tặng cho vùng đất cao nguyên này. Hạt nếp căng tròn, bóng mẩy, thơm ngát vị núi rừng, không chỉ là gạo nếp bình thường mà còn chứa đựng cả câu chuyện văn hóa đặc sắc và giá trị lịch sử lâu đời.

1. Sự tích về lúa nếp Tú Lệ

Ngày xửa ngày xưa, ở vùng đất Tây Bắc hùng vĩ, tổ tiên người Thái được một nàng tiên tặng cho một giống lúa quý. Tiên nữ dặn rằng đây là giống lúa trời ban, sẽ cho ra hạt gạo thơm ngon dẻo ngậy bậc nhất, nhưng chỉ nở hoa kết trái ở nơi đất lành khí thiêng. Người Thái đi khắp vùng Tây Bắc, đến nơi nào thấy đất tốt cũng gieo trồng thử nhưng không mang lại kết quả như mong đợi.

Khi tới chân đèo Khau Phạ, uống nước suối Mường Lùng, họ thấy nước trong mát và ngọt lịm, đất trong thung lũng thì tươi tốt lạ thường. Họ quyết định gieo trồng giống lúa tại nơi đây và kết quả là hạt giống nảy mầm, cho ra những hạt gạo chắc, dẻo và thơm ngon. Và kể từ đó, họ xây nhà, dựng bản trồng lúa nếp và lấy tên thung lũng này đặt cho giống lúa này.

2. Đặc điểm của giống lúa Tú Lệ

Lúa nếp Tú Lệ được gieo trồng tại vùng thung lũng Tú Lệ,  nơi đất đai màu mỡ, khí hậu ôn hòa và nguồn nước từ các con suối đầu nguồn chảy qua quanh năm. Khác với các giống nếp ở đồng bằng hay trung du, nếp Tú Lệ sinh trưởng chậm, chủ yếu được chăm sóc bằng phương pháp thủ công, không dùng thuốc trừ sâu hóa học. 

Hạt nếp nhỏ nhắn, căng tròn, màu trắng đục tự nhiên. Khi nấu lên, hạt cơm dẻo dính nhưng không nát, có vị ngọt thanh rất riêng, mùi thơm lừng tựa như lá nếp, bồ kết, đôi khi xen lẫn hương lúa non. Nhiều người ăn xôi nếp Tú Lệ lần đầu đều ngỡ ngàng vì hương thơm thiên nhiên rất khác biệt so với nếp thông thường. Một hương vị không thể pha trộn, không thể sao chép.

Đặc biệt, giống nếp này còn có độ dẻo lâu, dù để nguội cũng không bị khô cứng, không mất vị. Nhờ đó, nếp Tú Lệ rất phù hợp để chế biến thành các món ăn truyền thống, bảo quản lâu mà vẫn giữ nguyên được chất lượng ban đầu.

3. Các món ăn ngon từ lúa nếp tú lệ

Nếp Tú Lệ không chỉ nổi tiếng nhờ chất lượng gạo mà còn được dùng để tạo nên những món ăn mang đậm chất Tây Bắc, khiến ai đã từng thưởng thức một lần là nhớ mãi.

3.1 Xôi nếp Tú Lệ 

Xôi nếp Tú Lệ là món ăn rất phổ biến và được nhiều người yêu thích. Xôi được đồ trực tiếp từ nếp Tú Lệ, không cần thêm phụ liệu vẫn thơm và mềm dẻo. Khi ăn chỉ cần kẹp thêm muối vừng, thịt nướng hay đơn giản là lạc rang cũng đủ ngon ngất ngây. Người dân địa phương thường đồ xôi bằng chõ tre, nồi đất để giữ được hương vị trọn vẹn.

3.2 Bánh chưng, bánh dày Tú Lệ

Nhân dịp Tết hoặc lễ hội cơm mới, bà con người Thái thường làm bánh chưng bằng nếp Tú Lệ. Bánh khi chín có lớp nếp bóng mịn, dẻo quánh, nhân đỗ xanh bùi béo, thịt mỡ thơm ngậy. Ngoài bánh chưng ra thì còn có bánh dày được giã tay bằng chày gỗ. Từng miếng bánh vừa dai vừa mềm, thơm lừng hương núi rừng. Cả hai món đều là những lễ vật không thể thiếu khi dâng lên thờ cúng tổ tiên.

3.3 Rượu nếp Tú Lệ

Không chỉ ăn, nếp Tú Lệ còn được ủ men để làm rượu. Rượu nếp Tú Lệ nhẹ, thơm, ngọt và dễ uống. Người bản địa thường ngâm rượu trong chum sành, ủ ít nhất 2 tuần để hương rượu đạt đến độ mềm môi mà không gắt cổ. Rượu này uống vừa phải giúp tiêu hóa tốt, ấm người và rất được ưa chuộng trong các phiên chợ vùng cao.

3.4 Cốm nếp Tú Lệ

Vào thời điểm lúa chớm vàng, người dân hái những bông nếp non, đem rang và giã tay thành cốm. Cốm có màu xanh nhẹ, vị ngọt và thanh mát. Đây là một trong những món quà mùa thu mang đậm hồn Tây Bắc.

Lúa nếp Tú Lệ không chỉ là sản phẩm nông nghiệp mà còn là một nét văn hóa, là món quà kết tinh từ đất trời, khí hậu, và bàn tay lao động của người vùng cao. Từ những hạt nếp trắng ngần ấy, người Thái đã thổi hồn vào bao món ăn, làm nên một phần bản sắc Tây Bắc đáng tự hào.